Nazwa miasta prawdopodobnie wywodzi się od kanału, który dawniej je otaczał. Udokumentowane dzieje Zagrzebia sięgają 1094 r., kiedy na wzniesieniu Kaptol ustanowiono biskupstwo. Wiadomo jednak, że osadnictwo rozwijało się już wcześniej, o czym świadczą odkrycia z epoki kamienia łupanego w pobliskiej jaskini Veternica. Osada istniała tu również za czasów rzymskich. Gdy w I połowie XIII w. Kaptol najechali i splądrowali Tatarzy, zadecydowano o budowie ufortyfikowanego grodu. Na sąsiednim wzgórzu powstał Gradec, który – dzięki licznym królewskim przywilejom i napływowi zagranicznych rzemieślników — szybko osiągnął sukces ekonomiczny i zaczął rywalizować z klerykalnym Kaptolem. Nie była to tylko rywalizacja gospodarcza: z upływem czasu ośrodki zaczęły darzyć się taką niechęcią, że dochodziło do regularnych walk, zwłaszcza na łączącym Kaptol i Gradec moście, który doczekał się sugestywnej nazwy Krvavi most (dziś uliczka). W II połowie XV w. klerycy postanowili ufortyfikować Kaptol, obawiając się rychłego ataku Turków. Opłaciło się – Turcy zdobyli spore połacie regionu, ale Gradec i Kaptol pozostały nietknięte. Wkrótce obie osady, jak to bywa, postanowiły połączyć siły dla skuteczniejszej obrony przed wspólnym wrogiem — tak powstał Zagrzeb, który stał się stolicą kraju. Miasto nie miało jednak szczęścia: turecka ekspansja, epidemie i pożary spowodowały, że w II połowie XVIII w. stolicę na pewien czas przeniesiono do Varazdina (wróciła do Zagrzebia w 1776 r., kiedy Varazdin spłonął).
W XIX stuleciu Zagrzeb znalazł się w granicach monarchii habsburskiej, co zaowocowało cywilizacyjnym rozwojem miasta: w 1862 r. zostało połączone koleją z Wiedniem, w 1870 r. z Budapesztem, a w 1873 r. z Rijeką. Zrealizowano też sporządzone z rozmachem projekty urbanistyczne, o czym można się dziś przekonać, spacerując po rozległych parkach i zwiedzając wspaniałe siedziby muzeów.
ZWIEDZANIE
Wycieczki po mieście organizują niektóre agencje turystyczne, np. Event (ul. Andrijevićeva 12, tel.01/3703092, www.event.hr,event@event.hr; zwiedzanie: pieszo 95 kn/os., pieszo i autobusem 150 kn/os., dzieci do 7 lat bezpł., 7-12 lat 50% zniżki; zwykle musi się zebrać kilka osób, grupy taniej). Samodzielne zwiedzanie nie powinno jednak sprawić większego trudu.
Trg bana Josipa Jelaćića
Duży prostokątny plac jest sercem miasta. Powstał w XVII w., kiedy Zagrzeb zaczął się rozrastać na południe. Pierwotnie odbywał się tu targ, a plac nazywał się Harmica (od opłaty pobieranej od kupców). Otaczające go domy z ozdobnymi fasadami pochodzą z XIX i XX w.; najstarszy (nr 15) został zbudowany w 1827 r. Na budynku nr 4 widnieją płaskorzeźby autorstwa Meśtrovicia.
Na płycie placu zwraca uwagę konny pomnik bana Jelaćicia (1801-1859), wicekróla, który poświęcił życie walce o niepodległość Chorwacji. Monument powstał w 1866 r., a autorem projektu był Austriak Anton Femkom. W 1947 r. pomnik został usunięty z placu na rozkaz Tity, który uważał go za manifestację chorwackiego nacjonalizmu. Kiedy w 1991 r. Chorwacja ogłosiła niepodległość, ban znów stanął na placu.
Inną ciekawostką jest fontanna Manduśevac o XVII-wiecznym rodowodzie.
Kaptol
Najstarsza część miasta rozpościera się bezpośrednio nad Trgiem bana Jelaćića. Można tu dojść kilkoma drogami, ale najlepiej przez Dolać, główne targowisko. Plac targowy wytyczono w 1926 r., po wyburzeniu kompleksu starych budynków. Stoi tu najstarszy w mieście kościół NMP (crkva sv. Marije), prezentujący mieszankę stylów gotyckiego i barokowego, ozdobiony pięknymi freskami z 1742 r.
Katedra
Kościół katedralny Wniebowzięcia NMP (katedrala Uznesenja sv. Marije; zwiedzanie: grupy pn.-sb. 10.00-17.00, nd. 13.00- 17.00, indywidualnie bez ograniczeń, z wyj. mszy św.; msze pn.—sb. 7.00, 8.00, 9.00, 19.00, nd. 7.00, 8.00, 9.00, 10.00, 11.30, 19.00), zwany też katedrą św, Stefana, widoczny jest z daleka dzięki dwóm strzelistym, świeżo wyremontowanym wieżom. Wzniesiono go w II połowie XIII w. na gruzach poprzedniej świątyni, zniszczonej przez Tatarów w 1242 r. Dzisiejszy neogotycki wygląd zawdzięcza przebudowie po trzęsieniu ziemi w 1880 r. Z tego okresu pochodzą gigantyczne wieże (104 i 105 m wysokości). Olbrzymie wnętrze jest utrzymane w jasnej tonacji, a wyróżnia się w nim tryptyk Albrechta Diirera w bocznym ołtarzu oraz grobowiec kardynała Alojzije Stepinaca, dzieło Ivana Meśtrovicia. W zakrystii zachowały się XIII-wieczne freski. Na tylnej ścianie po prawej stronie widnieje napis w głagolicy, a przy wejściu wmurowano tablicę na pamiątkę pobytu w świątyni Jana Pawła II w 1994 r. Na placu przed katedrą wznosi się kolumna z figurą Matki Boskiej i czterema pozłacanymi aniołami z 1873 r.
W XV w. Kaptol został otoczony murami obronnymi, z których przetrwały tylko fragmenty (charakterystyczne owalne wieże).
Na lewo od kościołą stoi pałac Arcybiskupi, w którym zorganizowano wystawę poświęconą kardynałowi Stepinacovi (Kapitol 31, tel.01/4811781; pn—sb. 8.00-14.00). Za pałacem rozciąga się park Ribnjak, założony w XIX w.