Sztuka na terenie Chorwacji

Najstarsze zabytki sztuki na terenie Chorwacji – wyroby iliryjskie – datowane są na VI w. p.n.e. Niedługo potem obszary nad Adriatykiem znalazły się w kręgu oddziaływania kultury greckiej, a następnie rzymskiej. Dalmacja i Panonia były wówczas rzymskimi koloniami. Z tego okresu pochodzi m.in. zbudowany w I w. n.e. Amfiteatr w Puli czy młodszy o dwa stulecia pałac Dioklecjana w Splicie. Po upadku cesarstwa rzymskiego część ziem dzisiejszej Chorwacji (Dalmacja) przeszła pod kulturalny protektorat Bizancjum. Wpływy sztuki bizantyjskiej widoczne są m.in. we wzniesionej w VI w. bazylice Eufrazjana w Poreću.

Charakterystyczne dla wczesnego średniowiecza (VIII—X w.) były niewielkie budowle sakralne, od IX stulecia zdobione kamiennymi płaskorzeźbami. Najbardziej znana świątynia z tego okresu to okrągły kościół św. Donata w Zadarze z XI w. Inna wczesnochrześcijańska budowla sakralna – kościół św. Barbary z IX-X w. – jest w Trogirze.

Zupełnie inne budowle, trzynawowe bazyliki z absydami, zaczęto wznosić od II połowy XI w., kiedy na ziemiach chorwackich pojawił się styl romański. Zbudowano wówczas m.in. efektowną katedrę św. Anastazji w Zadarze, kościół katedralny św. Wawrzyńca w Trogirze czy katedrę NMP w Rabie. Styl romański (z elementami gotyku) prezentuje też kościół Franciszkanów w Dubrowniku. W okresie romańskim nad Adriatykiem działali też wspaniali rzeźbiarze. Spod ich dłut wyszedł m.in. przepiękny Radovanov portal — imponujący portal katedry św. Wawrzyńca w Trogirze czy drzwi katedry św. Dujama w Splicie.

W XIII w. styl romański ustąpił miejsca strzelistemu gotykowi. Przykłady budowli z tego okresu to m.in. dwie zagrzebskie świątynie — kościół katedralny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, obecnie neogotycki, oraz kościół św. Marka, a także kościół św. Dominika w Trogirze. Przepiękne budowle gotyckie, inspirowane sztuką Wenecji, powstawały na wybrzeżu. Działał tu m.in. Juraj Dalmatinac — wybitny rzeźbiarz i architekt, tworzący w stylu tzw. gotyku kwiecistego. Jego dziełem jest m.in. katedra św. Jakuba w Szybeniku, jeden z najznamienitszych przykładów architektury sakralnej Chorwacji. Budowle gotyckie zdobiono wspaniałymi malowidłami ściennymi, z których zachowały się, niestety, tylko nieliczne. Należą do nich m.in. freski w kościele św. Mikołaja w Pazinie, przyklasztornej świątyni Dragucia czy najbardziej znana, oszałamiająca Biblia ubogich (m.in. ze sławnym motywem Tańca śmierci) w Beramie.

Zabytki okresu renesansu zachowały się m.in. w Dubrowniku, choć dużo renesansowych budowli zniszczyło trzęsienie ziemi w 1667 r. Należą do nich Mała i Wielka Fontanna Onufrego, kościół Zbawiciela i gotycko-renesansowe pałace: Rektorów i Sponza. W Dubrowniku tworzyli renesansowi pisarze i poeci – Marin Drźić, autor m.in. komedii Wujek Maroje i Skąpiec, oraz Ivan Gundulić, który w poemacie Osman opiewał polskie zwycięstwo w bitwie pod Chocimiem. W Splicie mieszkał wówczas poeta Marko Marulić, autor pierwszego znanego utworu w języku chorwackim, poematu Judyta.

Wraz z jezuitami na ziemiach chorwackich, przede wszystkim na północy, pojawił się barok. Liczne zabytki znajdują się w Varażdinie, nazywanym najbardziej barokowym z chorwackich miast. Wśród świątyń warto prócz tego wymienić pojezuicki kościół św. Katarzyny w Zagrzebiu, kościół św. Błażeja, katedrę Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i pojezuicki kościół św. Ignacego w Dubrowniku.

W XIXw. rozpowszechnił się styl klasycystyczny. Do najwybitniejszych malarzy i rzeźbiarzy, tworzących tzw. Chorwacki Salon, należeli m.in. V. Karas, M. Medović, B. Ćikoś-Sesija, M.C. Crnić i V. Bukovac (malarstwo) oraz I. Rendić, R. Valdec i R. Frangeś (rzeźba). W drugiej połowie stulecia popularne stało się malarstwo historyczne (Quiquerez, Maśić, Iveković). W literaturze dominowała wówczas idea iliryzmu, czyli narodowego odrodzenia Słowian południowych – w tym duchu tworzyli m.in. Ivan Mazuranić (m.in. poemat Śmierć Smail-agi Czengicia) i August Senoa, autor przetłumaczonych na język polski powieści historycznych Córka złotnika czy Bunt chłopów. Na przełom XIX i XX w. przypada twórczość Antuna G. Matośa, wybitnego poety i nowelisty.

Przedstawiciele XX-wiecznej sztuki chorwackiej to m.in. malarz i rzeźbiarz I. Meśtrović, architekt V. Kovaćić, malarze V. Becić, J. Raćić czy M. Kraljević. W okresie międzywojennym popularność zyskały ekspresjonizm i kubizm (V. Gecan, Z. Sulentić, M. Tartaglia). Znamiona modernistycznej awangardy noszą dzieła Miroslava Krleża, autora m.in. powieści Na krawędzi rozumu, Powrót Filipa Latinowicza, dramatów Baronowa Lenbach i Leda (sporą część jego twórczości przełożono na język polski).

Po wojnie obowiązywała twórczość „w stylu socjalistycznym”, ale już na początku lat 50. popularność zyskał abstrakcjonizm, a w następnym dziesięcioleciu – tzw. nowa awangarda. Wśród tłumaczonych na polski utworów z tego okresu są m.in. powieść Cyklop i nowela Karnawał Ranko Marinkovicia. W latach 60. uznanie zyskała wybitna chorwacka poetka Vesna Parun – w Polsce wydano jej tomiki Zaproszenie do ciszy i Morska róża.

Obecnie sztuka chorwacka jest tak samo różnorodna, jak wszędzie na świecie. Niektóre przykłady dzieł współczesnych twórców można zobaczyć przy okazji wizyt w turystycznych miejscowościach Chorwacji. Jednym z ciekawszych miejsc jest park rzeźb we Vrsarze, w którym eksponowane są dzieła szkoły rzeźbiarskiej Montaker. Inny przykład to aleja Głagolicy między miejscowościami Roć i Hum na Istrii.

Leave a Reply

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *