SPLIT
Split, największe chorwackie miasto na wybrzeżu adriatyckim, leży w samym sercu Dalmacji. Stare miasto zostało zbudowane wokół zatoki na południowym brzegu półwyspu, osłoniętego od strony otwartego morza przez liczne wyspy. Cały zachodni brzeg półwyspu to jakby wielki, górzysty i zalesiony park, natomiast zakłady przemysłowe, stocznie, wapienne kamieniołomy oraz brzydki port handlowo-wojskowy znajdują się wystarczająco daleko, w północnej części półwyspu. Wysokie, nadbrzeżne góry leżące nad błękitnym Adriatykiem stanowią wyjątkowo piękne tło dla tego miejsca.
Split zyskał sławę za panowania cesarza Dioklecjana (245-313 n.e.), słynnego prześladowcy pierwszych chrześcijan. W latach 295-305 kazał on zbudować tutaj pałac, w którym spędził ostatnie chwile swojego życia i który po jego śmierci służył kolejnym władcom Rzymu. W VII w., po opuszczeniu leżącej w pobliżu kolonii Salona, wielu zromanizowanych mieszkańców Dalmacji przybyło do Splitu i zamieszkało za wysokimi murami pałacu, a ich potomkowie żyją w Splicie po dziś dzień.
Miasto pozostawało pod kontrolą najpierw Bizancjum, a potem Chorwacji, ale od XII do XIV w. średniowieczny Split cieszył się całkowitą autonomią. Z tego okresu pochodzi zachodnia część starego miasta, wokół placu Narodni trg, w której koncentrowało się świeckie życie miasta, natomiast teren wokół murów pałacu był zawsze centrum życia kościelnego.
W 1420 r. Split został podbity przez Wenecję, co doprowadziło do powolnego upadku miasta. W XVII w. wokół miasta zbudowano grube mury, chroniące go przed Turkami. W 1797 r. cały region przypadł Austrii, której rządy trwały do 1918 r., z krótką przerwą podczas wojen napoleońskich.
Po 1945 r. Split stał się dużym ośrodkiem przemysłowym, a wokół niego wyrosły liczne osiedla, ale na szczęście przetrwała spora część starówki – to połączenie historii z ogromną dynamiką sprawia, że jest to jedno z najbardziej fascynujących miast w Europie. Split stanowi również doskonalą bazę do wycieczek po okolicy, więc warto się tu zatrzymać na kilka dni.
Odnosi się wrażenie, że Split wyszedł bez szwanku z niedawnej wojny: nie widać tu wielu śladów zniszczeń.
Orientacja
Dworzec autobusowy, kolejowy i przystań dla promów znajdują się obok siebie, po wschodniej stronie zatoki, niedaleko starego miasta. Przechowalnia bagażu (garderoba) na dworcu autobusowym jest czynna w godz. 6.00-20.00, a ta na dworcu kolejowym w godz. 5.00-23.00. Nadmorska promenada – Obala hrvatskog narodnog preporoda, jest najlepszym punktem orientacyjnym w Splicie.
Informacje
Biuro informacji turystycznej – Turistićki biro mieści się przy Obala hrvatskog narodnog preporoda 12.
Poczta i telekomunikacja – Korespondencję na poste restante można odbierać przy okienku nr 7 na poczcie głównej, przy Kralja Tomislava 9 (pn.-pt. 7.00-20.00, sb. 7.00-14.00]. Centrum telefoniczne czynne jest codz. 7.00-21.00. W niedziele i wczesnym wieczorem zawsze ustawia się kolejka ludzi czekających na połączenia, więc lepiej przyjść tutaj rano. Numer kierunkowy do Splitu: 021.
Agencje turystyczne – Przedstawicielem American Express jest agencja turystyczna Atlas (Trg Braće Radicia, 21 000 Split, tel.43055). Poczta dla klientów przetrzymywana jest tutaj przez 2 miesiące.
Księgarnie – W Księgarni Międzynarodowej (Obala hrvatskog narodnog preporoda 20) można kupić zagraniczne gazety.
Zwiedzanie
W Splicie jest o wiele więcej rzeczy godnych zwiedzenia niż pozwala na to objętość tego przewodnika. Stare miasto jest jednym wielkim muzeum pod gołym niebem, tym ciekawszym, że nadal toczy się tam zwykłe życie.
Pałac Dioklecjana wznoszący się nad zatoką jest jedną z najwspanialszych zachowanych do dziś rzymskich budowli na świecie. Został zbudowany jako potężna, prostokątna forteca, otoczona murami o wymiarach 215 na 180 m, które zostały wzmocnione wieżami. Rezydencja cesarska, świątynie i mauzoleum stały niegdyś na południe od głównej drogi, łączącej wschodnią i zachodnią bramę.
Wejście do centralnie położonej części parterowej pałacu znajduje się przy Obala hrvatskog narodnog preporoda 22. Na lewo widać odkopane sale podziemi, które, chociaż puste, robią ogromne wrażenie. Przez przejście dociera się do perystylu, malowniczego, otoczonego kolumnami placu, gdzie wznosi się wieża neoromańskiej katedry. Westybul, przedsionek w przejściu na parterze, na południowym krańcu perystylu, przykryty jest kopułą z oculu-sem. Ścieżka odchodząca od perystylu naprzeciwko katedry prowadzi do świątyni Jupitera, gdzie obecnie mieści się baptysterium.
Po wschodniej stronie perystylu stoi katedra, zbudowana na ruinach mauzoleum Dioklecjana, jedyną pamiątką po cesarzu jest rzeźba jego głowy w okrągłym, kamiennym wieńcu z kwiatów poniżej kopuły, dokładnie powyżej barokowego ołtarza z białego marmuru. Warto zwrócić uwagę na romańskie, drewniane drzwi (z 1214 r.) i kamienną ambonę. Za małą opłatą można wejść na wieżę.
Zachodnia brama pałacu prowadzi na średniowieczny Narodni trg, na którym znajduje się stary ratusz z XV w., zbudowany w stylu weneckiego gotyku. Na Trgu Braće Radicia, pomiędzy Narodnim trgiem a zatoką, stoi północna wieża pochodząca z weneckiego zamku garnizonowego z XV w., który niegdyś stał nad brzegiem morza. Wschodnia brama pałacu prowadzi na teren targu.
W średniowieczu szlachta i bogaci kupcy budowali swoje rezydencje w obrębie murów pałacowych. W jednym z takich budynków, w patacu Pa-palić przy ulicy Papalićeva 5 (nazywana także Zarkoya), obecnie mieści się Muzeum Miejskie (zobacz niżej). Po przejściu przez północną bramę pałacu można obejrzeć potężną rzeźbę (z 1929 r.) Ivana Meśtrovicia, przedstawiającą Gre-goriusa z Nin, słowiańskiego przywódcę religijnego z X w., który walczył o prawo odprawiania mszy po chorwacku.