Miasteczko na półwyspie (kiedyś na wyspie – przesmyk oddzielający ją od lądu zasypano dopiero w XVIII w.) założyli Rzymianie. Osadę w V stuleciu nazywano Neapolis, ale szybko przyjął się jej słowiański odpowiednik — Novigrad. W średniowieczu, do 1228 r. Novigrad był siedzibą biskupów, ale w 1270 r. podzielił los innych miejscowości na wybrzeżu – znalazł się pod rządami Republiki Weneckiej, która decydowała o jego losach aż do 1797 r. Potem, do 1918 r. znajdował się w granicach państwa Habsburgów, a następnie Włoch. W 1945 r. stał się częścią tzw. strefy B wolnego miasta Triestu. W 1953 r. przyłączono go do Jugosławii.
Zwiedzanie
Poznawanie zabytków Novigradu można rozpocząć na ul. Gradskih vrata od kościoła Błogosławionej Maryi Dziewicy (crkva Blaźene Djevice Marije) z niewysoką dzwonnicą zbudowaną z kamiennych bloków. Powstał w XV w. i należał kolejno do dominikanów, augustianów oraz franciszkanów. Spod kościoła widać dobrze zachowane wysokie mury obronne z blankami, przebiegające poprzecznie do ul. Gradskih vrata. W tym miejscu zaczyna się stara część miasta. Mury przetrwały nie tylko tutaj; ich długie odcinki ciągną się także wzdłuż południowego brzegu starówki, na tyłach budynków przy ul. Torci, prawie do hotelu Rotonda.
Za murami obronnymi ul. Gradskih vrata prowadzi wprost na Vieliki trg, gdzie latem odbywa się sporo imprez kulturalnych. Stoi tu największy i najcenniejszy zabytek Novigradu – kościół św. św. Marii, Pelagii i Maksymiliana (zupna crkva sv. Marije, sv. Pelagie i sv. Maksimiliana; można do niej wejść bocznymi drzwiami). Świątynię wzniesiono w XIII stuleciu. Mimo przebudowy w latach 1745—1775, kiedy nadano jej styl barokowy, zachowała detale starochrześcijańskiej bazyliki. Obok stoi dzwonnica z potrójnymi oknami na najwyższej kondygnacji. Płaski strop z malowidłami w trzech medalionach przykrywa dość przeciętne trójnawowe wnętrze, w którym zwraca uwagę prezbiterium z galerią oraz ogromne malowidło w półokrągłej kopule, przedstawiające Boga Ojca i Chrystusa w otoczeniu aniołów. Marmurowe barokowe ołtarze, główny i boczne, pochodzą z XVIII w.
Ciekawostka architektoniczna zachowała się pod świątynią (wejście do podziemi w lewej nawie bocznej). To rzadko spotykana trójnawowa krypta o sklepieniu wspartym na kolumnach, z rzymskimi i przedromańskimi sarkofagami.
Za kościołem, nad samym morzem urządzono mały park z huśtawkami dla dzieci (Park Novigradske biskupije). Zaczyna się tu długi falochron, przez który w wietrzne dni przelewają się fale. Idąc nadbrzeżną promenadą w prawo, można dojść do ul. Porporela i z powrotem na ul. Mandrać przy portowej zatoczce.
Od kościoła do portu prowadzi też ul. Velika, przy której jest sporo sklepów z pamiątkami, knajpek (m.in. Galeria Rigo pod nr. 5) oraz kilka ładnych domów, np. XV-wieczny budynek z gotyckimi oknami (nr 33).
Imprezy cykliczne
W lipcu i w sierpniu w Novigradzie trwa Novigradsko kulturno ljeto. Większość koncertów odbywa się w kościele św. Pelagii lub na Vielikim trgu. Podczas imprezy występują soliści i zespoły chorwackie oraz zagraniczne, prezentują się folklorystyczne grupy taneczne, organizowane są wystawy. W połowie lipca rozpoczyna się festiwal bluesowy Musie Nights, jeden z największych w basenie Morza Śródziemnego. Miesiąc później można posłuchać koncertów w ramach Jazz Night.